Νίνος Φένεκ Μικελίδης: "Το σινεμά θα νικήσει"

O Nίνος Φένεκ Μικελίδης είναι ο ιδρυτής και η ψυχή του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, από το 1988 μέχρι και σήμερα.

ΣΧΕΤΙΚΑTo Πανόραμα συνεχίζει να προβάλει διαμάντια από το παρελθόν

Συγγραφέας, δημοσιογράφος, ιστορικός και κριτικός κινηματογράφου. Γεννήθηκε στη Λευκωσία, σπούδασε ελληνική και αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και σκηνοθεσία και θεωρία του κινηματογράφου στο Λονδίνο και το Παρίσι (1963-64). Σκηνοθέτησε τη βραβευμένη (σε Κάρλοβι Βάρι, Λειψία και Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης) μικρού μήκους ταινία «Κύπρον, ου μ’εθέσπισεν…» βασισμένη σε δυο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη.

Έγραψε μελέτες για τον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο, συνεργάστηκε με το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου καθώς και με διάφορα ξένα κινηματογραφικά έντυπα αν και είναι στα καθ’ημάς περισσότερο γνωστός για τη συνεργασία του με την Ελευθεροτυπία για σχεδόν 40 χρόνια. Από τα ιδρυτικά μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Αντιπρόεδρος (1984-1988) της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI). Μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου και της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Με αφορμή το 37ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινημαρτογράφου που βρίσκεται σε εξέλιξη, κάναμε μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα μαζί του.

• Με ποιο σκεπτικό δημιουργήθηκε το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, ποια η φιλοσοφία του και ποια ανάγκη κλήθηκε να καλύψει; Ποιοι ήταν οι στόχοι του και πόσους από αυτούς κατάφερε να πετύχει; Ποιές είναι οι στιγμές που θυμάστε;
   
• Το Πανόραμα ξεκίνησε το 1988 όταν το European Commission κήρυξε τη χρονιά "έτος ευρωπαϊκού κινηματογράφου και τηλεόρασης" - χρόνια που για τον ίδιο λόγο ξεκίνησε και η Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου. Βασικός στόχος μας ήταν να προβάλουμε και να διαδώσουμε τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, τον παλιό (μέσα από μεγάλα αφιερώματα και ρετροσπεκτίβες), το έργο των νέων Ελλήνων και Ευρωπαίων δημιουργών (χωρίς βέβαια να παραγνωρίζουμε και τον υπόλοιπο κινηματογράφο) με ένα διαγωνιστικό τμήμα άπαιχτων, που δεν έχουν αγοραστεί από Έλληνα διανομέα, ευρωπαϊκών (μαζί και ελληνικών) ταινιών, με αφιερώματα σε πρόσωπα αλλά και επίκαιρα, και όχι μόνο, θέματα, με συζητήσεις, εκθέσεις, εκδόσεις και βέβαια Q&A και master classes. Πιστεύω πως πετύχαμε αυτούς τους στόχους και μ’ αυτούς εξακολουθούμε να προγραμματίζουμε (προσθέτοντας βέβαια και καινούριες εκδηλώσεις, όπως φέτος με το Εκπαιδευτικό πρόγραμμα και τοτμήμα Αγοράς), γιατί ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος έχει πολλά, πάρα πολλά να μας αποκαλύψει και να μας προσφέρει. Ανάμεσα στις καλύτερες στιγμές ήταν η παρουσία εδώ τόσο του Χάρολντ Πίντερ, με τον οποίο γίναμε φίλοι (και για τον οποίο μετέφρασα τα ποιήματά του κι ενα θεατρικό έργο που ανέβασε με μεγάλη επιτυχία ο Λευτέρης Βογιατζής στο θέατρό του), όσο και του Μικελάντζελο Αντονιόνι (ένας από τους σκηνοθέτες που λατρεύω). Ωραίες στιγμές θυμάμαι με όλους, περισσότερο όμως με τον Εμίρ Κουστουρίτσα, τον Κεν Λόουτς και τον Πολ Λάβερτι (άλλοι τρεις πολύ καλοί φίλοι), με τη Βαλέρια Γκολίνο (σήμερα πιο πολύ στενή φίλη, που φέτος ήταν και πάλι μαζί μας), με δυο από την ομάδα των Μόντι Πάιθον (Τέρι Γκίλιαμ και Τέρι Τζόουνς) που περάσαμε ωραίες, συχνά ξεκαρδιστικές στιγμές, με τον Κλοντ Σοτέ (που φέτος του έχουμε αφιέρωμα), από τους πιο ευγενικούς και εξαιρετικά φιλικούς ανθρώπους που γνώρισα (περάσαμε ωραίες στιγμές πίνοντας ούζο και τσίπουρο), και με αρκετούς άλλους πρέπει να πω - για τον καθένα υπάρχει και μια ωραία ιστορία, μερικές από αυτές τις ετοιμάζω για ένα βιβλίο που πρόκειται να εκδοθεί σύντομα.  

• Πώς παραμένει τόσα χρόνια μετά σταθερά ακμαίο και ανήσυχο; Ποιο είναι το μυστικό;
   
• Μυστικό δεν νομίζω ότι υπάρχει. Εκείνο που υπάρχει είναι αγάπη για τον κινηματογράφο, κέφι, επιμονή και πείσμα αλλά και έρευνα και ιδέες, ή αν θέλετε, ανησυχίες (που ευτυχώς δεν τελειώνουν) και μερικά άτομα, φίλοι πια, που είναι πάντα πρόθυμοι να συνεργαστούν και να βοηθήσουν. 

Με τον Μικελάντζελο Αντονιόνι

• Πώς βλέπετε το Πανόραμα μελλοντικά; Σε τι θα μπορούσε να εξελιχθεί (αν υπάρχει η επιθυμία για κάτι τέτοιο);
   
• Ενόσω υπάρχει ελληνικός και ευρωπαϊκός κινηματογράφος, το Πανόραμα θα εξακολουθεί να προτείνει στο αθηναϊκό κοινό τις επιλογές του, με προβολές και παράλληλες εκδηλώσεις. Η εξέλιξη ήδη ξεκίνησε να συμβαίνει με το Εκπαιδευτικό Τμήμα και το Τμήμα Αγοράς που εγκαινιάζουμε φέτος κι ελπίζω στο μέλλον να μπορέσουμε να προσθέσουμε και άλλες εκδηλώσεις, φτάνει να έχουμε την υποστήριξη που χρειάζεται. 

• Υπήρξαν σημαντικές λάθος αποφάσεις που πήρατε για το Πανόραμα και θα θέλατε να τις αλλάξετε αν είχατε την ευκαιρία;
   
• Λάθη δεν θα έλεγα αλλά περισσότερα πράγματα που θα θέλαμε να κάνουμε υπήρξαν πολλά, που δεν μπορέσαμε όμως να υλοποιήσουμε γιατί δεν είχαμε την αναγκαία οικονομική υποστήριξη. Τώρα, με την μεγαλύτερη επιδότηση του προγράμματος ΕΣΠΑ μπορούμε να "ανοιχτούμε" πολύ περισσότερο.

Mε τον Φράνσις Φορντ Κόπολα

• Ποιο είναι το είδος του κινηματογράφου που αρέσει σε εσάς προσωπικά; Ποιες ταινίες σας έχουν στιγματίσει;
   
• Μου αρέσουν πρέπει να πω όλα τα είδη: ξεκινώντας από τα γουέστερν και τις ταινίες του φανταστικού (ταινίες που αγάπησα από την παιδική μου ηλικία και που αργότερα ανακάλυψα πως πολλές από αυτές ήταν το ίδιο εξαιρετικές όσο και μια «σοβαρή», με κοινωνικοπολιτικά θέματα, ταινία), οι κωμωδίες (ιδιαίτερα του Βωβού), τα μιούζικαλ αλλά και ταινίες που σε κάνουν να σκέφτεσαι και σε προβληματίζουν (από Μπουνιουέλ, Στροχάιμ και Όρσον Γουέλς μέχρι Κουροσάβα, Ταρκόφσκι, Φελίνι, Μπέργκμαν, Κασσαβέτη και,και, και... είναι παρά πολλοί. Όλοι αυτοί που συνέβαλαν στην εξέλιξη του κινηματογράφου. 

• Είστε κριτικός κινηματογράφου για αρκετές δεκαετίες (έξι αν δεν κάνω λάθος) και συνεχίζετε. Τι σας δίνει πλέον την έμπνευση και την όρεξη να το κάνετε;
   
• Εκτός από την αγάπη για τον κινηματογράφο, είναι και η αναζήτηση, αν θέλετε και η περιέργεια, να δω και να ανακαλύψω κάτι το καινούργιο… Είναι όπως σε όλες τις τέχνες. Δεν σταματάς να διαβάζεις βιβλία, επειδή έχεις διαβάσει Ντοστογιέφσκι, Ντίκενς, Τζόις, Πόε, κλπ. Εξακολουθείς να διαβάζεις και τους νεότερους ανάμεσα στους οποίους βρίσκεις πάντα και κάποιους εξαιρετικούς (όπως ανακάλυψα τον Μπολάνιο τα τελευταία χρόνια). 

• Τί είναι κριτική και κριτικός κινηματογράφου και πόσο μπορούν να επηρεάσουν την πορεία μιας ταινίας;
   
• Η πραγματική κριτική, που συχνά δεν σου επέτρεπε ο μικρός χώρος των εφημερίδων, είναι και επιστήμη: χρειάζεται σίγουρα προετοιμασία τόσο στην γνωριμία με το πώς γυρίζεται μια ταινία όσο και το να γνωρίζει κανείς όλες τις άλλες τέχνες (από το θέατρο και τη μουσική μέχρι τη ζωγραφική) γιατί όλες παίζουν το ρόλο τους στον καλλιτεχνικό κινηματογράφο) και βέβαια την ιστορία του ίδιου του κινηματογράφου. Ο κριτικός πρέπει να «μιλήσει» τόσο με τον δημιουργό όσο (κι αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό) με το θεατή: να κάνει ένα διάλογο μ’ αυτόν ώστε οι σκέψεις και η ανάλυσή του να τραβήξουν το ενδιαφέρον του για να τον πείσουν να δει την ταινία. 

• Είναι στα χαρακώματα κινηματογραφικές αίθουσες και streaming πλατφόρμες; Ή υπάρχει πεδίο συνεργασίας; Είναι τα φεστιβάλ ένα από τα τελευταία προπύργια της προβολής μιας ταινίας στις αίθουσες;
   
• Κατά καιρούς είναι σίγουρα στα χαρακώματα. Υπάρχει όμως χώρος για συνεννόηση και συνεργασία. Τα φεστιβάλ σίγουρα παίζουν σημαντικό ρόλο συμβάλλοντας στη συνέχιση της υποστήριξης της μεγάλης αίθουσας. 

Με τον Χάρολντ Πίντερ

• Το σινεμά θα νικήσει στο τέλος;
   
• Το σινεμά πιστεύω πως μπορεί να νικήσει. Το σινεμά ως κινούμενη εικόνα θα συνεχίσει να αναπτύσσεται, δεν μπορούμε να φανταστούμε σε τι μορφές και μέσα θα είναι σε μερικές δεκαετίες από τώρα. Εκείνο που ελπίζω να παραμείνει είναι και η αίθουσα προβολής για να μπορούν οι θεατές, ως μέλη μιας κοινωνίας και όχι ως ερημίτες, κλεισμένοι στα δωμάτιά τους, να απολαμβάνουν, όλοι μαζί, μια ταινία, να συγκινούνται, να γελούν ή να κλαίνε, να αγωνιούν ή να τρομάζουν, με άλλα λόγια, να μοιράζονται ένα θέαμα, που αντιστοιχεί με μια κοινωνική σύναξη.

• Σας γεμίζει χαρά όταν μια ταινία που κάνει ντεμπούτο στο Πανόραμα αρέσει πολύ στον κόσμο και στη συνέχεια βρίσκει διανομή;
   
• Σίγουρα γιατί αυτό δείχνει πως πετυχαίνουμε έναν από τους βασικούς στόχους μας. 

Με Κλοντ Σοτέ και Ντούσαν Μακαβέγιεφ

• Ποιες είναι οι προτάσεις σας από το φετινό πρόγραμμα του Πανοράματος;
   
• Στο φετινό, 37ο Πανόραμα, εκτός από το τακτικό Ευρωπαϊκό Διαγωνιστικό Τμήμα, με ταινίες που αξίζει να δει ένα πλατύτερο κοινό, έχουμε το κύριο αφιέρωμα σε έναν Ελληνοαμερικανό, τον πρύτανη, τον Πάπα του ανεξάρτητου κινηματογράφου, Τζον Κασσαβέτη. Του οποίου οι ανατρεπτικές για τη μορφή και τους μέχρι τότε κανόνες της κινηματογραφικής γλώσσας ταινίες συχνά προκάλεσαν τον παραδοσιακό τρόπο του χολιγουντιανού κινηματογράφου (το αφιέρωμα ξεκίνησε μερικές βδομάδες πιο πριν, με Έκθεση σε συνεργασία με την Ελληνοαμερικανική Ένωση έργων από νέους καλλιτέχνες, που επιμελήθηκε ο γνωστός ζωγράφος Γιάννης Ψυχοπαίδης). Ταινίες που αργότερα επηρέασαν σημαντικούς Αμερικανούς και ξένους σκηνοθέτες στο ξεκίνημά τους (Σκορσέζε, Κόπολα, Ντέμι, κ.ά.). Έχουμε ακόμη δυο αφιερώματα σε βραβευμένους του Πανοράματος, τον Γάλλο Κλοντ Σοτέ και τον Αμερικανό Ρότζερ Κόρμαν, στον Φραντς Κάφκα για τα 100 χρόνια από το θάνατό του με ταινίες εμπνευσμένες από διηγήματα του Εντγκαρ Άλαν Πόε, στη Κύπρο, με θέμα "50 χρόνια από την Τουρκική εισβολή", καθώς και master classes και δυο ημερίδες, η μια με θέμα τα προβλήματα και το μέλλον των ευρωπαϊκών κινηματογραφικών, με τη συμμετοχή 10 κριτικών μελών της FIPRESCI, από 10 διαφορετικές χώρες, και η άλλη με θέμα «η διανομή των ταινιών του φανταστικού» στην οποία συμμετέχουν Έλληνες και ξένοι, ειδικοί στη διανομή, ημερίδα που προετοίμασε ο συνεργάτης του Πανοράματος, ο σκηνοθέτης Βασίλης Μαζωμένος.