Ανάλυση: Σκοτεινοί άγγελοι και ναρκισσισμός

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το "Angel Heart" του Άλαν Πάρκερ.

ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - «Η χρυσή νυχτερίδα»: Αρχαιοφουτουρισμός

Ο κινηματογράφος της δεκαετίας του 1980 δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί όσο θα του άξιζε. Ίσως επειδή είχε την ατυχία να τοποθετείται ανάμεσα στην έκρηξη του Νέου Αμερικάνικου Κινηματογράφου της δεκαετίας του 1970 και την ολοένα μεγαλύτερη ενίσχυση των ψηφιακών τρόπων αναπαράστασης. Η δεκαετία του 1980 είναι μια ενδιάμεση στιγμή, που χαρακτηρίζεται από την προσήλωση στο στοιχείο της εικόνας, είναι κατ’ ουσία ένας «κινηματογράφος της εικόνας». Αυτή την τάση εκπροσωπεί υποδειγματικά ο Γάλλος Ζαν-Ζακ Μπενέξ («Ντίβα», 1981). Αλλά η συγκεκριμένη κατεύθυνση περιλαμβάνει και μια ύστερη φάση του Φράνσις Φορντ Κόπολα, κάποιες ταινίες του Γούντι Άλλεν, του Βιμ Βέντερς, και πολλών άλλων. Ακόμη και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος δημιουργεί στο κλίμα του κινηματογράφου των εικόνων.

Μια από τις πιο χαρακτηριστικές ταινίες της εν λόγω τάσης είναι και ο «Δαιμονισμένος Άγγελος» (Angel Heart, 1987) του Άλαν Πάρκερ με τον Μίκυ Ρουρκ και τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Η ταινία μεταφέρει όλον τον ναρκισσισμό και τις κοινοτοπίες της ποπ κουλτούρας με έναν ιδιάζοντα ωστόσο δυναμισμό και γοητεία. Η υπόθεσή της αποτελεί έναν συνδυασμό αρχετυπικών θεμάτων και η εικονογραφία της εστιάζει στον εστετισμό και τον δανδισμό, μεταφράζοντας το βασικό θέμα σε μια σειρά από ενσταντανέ και πόζες.

Το θέμα της ταινίας είναι αυτό του έκπτωτου Αγγέλου. Η πλοκή, ωστόσο, δανείζεται από μερικές βασικές θεματικές του σύμπαντος της αφήγησης. Αρχικά έχουμε το θέμα του συμβολαίου με τον διάβολο, δηλαδή το θέμα του «Φάουστ», με σκοπό να αποκομίσει ο θνητός συμβαλλόμενος προσωπικά οφέλη. Μόνο που το αντίτιμο είναι τεράστιο, δηλαδή το αθάνατο μέρος της ύπαρξης του ωφελιμιστή, η ίδια η ψυχή του, ενώ η προσήλωση του διαβόλου στα συμφωνηθέντα πάει αντίθετα με αυτό που είναι πραγματικά και η όλη σύμβαση είναι απλά ένδειξη ενός συνδυασμού κοντόφθαλμης φιλοδοξίας και αφέλειας από την πλευρά των ανθρώπων.

Ωστόσο, το συμβόλαιο στερείται νοήματος αν ο θνητός συμβαλλόμενος δεν έχει συνείδηση του κρίματός του και δεν μπορεί να αντιληφθεί το μέγεθος της καταδίκης του. Έτσι, το σενάριο επικαλείται τον μύθο του Οιδίποδα και πως η έρευνα αυτού του τελευταίου απολήγει στην καταστροφή του. Η διαβολική σύμβαση απαιτούσε μια πράξη τόσο φοβερή που απωθήθηκε στο υποσυνείδητο του πράττοντος. Πρέπει ο ίδιος, κατά παραγγελία του διαβόλου, να αναλάβει την έρευνα που θα τον οδηγήσει στην ανακάλυψη της πραγματικής ταυτότητάς του και θα επιτρέψει την αιώνια τιμωρία του. Στο σημείο αυτό, τα προαναφερθέντα αρχετυπικά θέματα του Φάουστ και του Οιδίποδα συναντούν τη μυθική μορφή του Αμερικάνου ντετέκτιβ.

Όλα αυτά συμβαίνουν για κάτι μάλλον ασήμαντο και κοινότοπο, να γίνει δηλαδή ο ήρωας μεγάλος τραγουδιστής  και ποπ ίνδαλμα. Η πολύ αυτή χαρακτηριστική φιλοδοξία της μαζικής κουλτούρας είναι που κινεί όλη τη μεταμόρφωση από τον Τζώνυ Φέιβοριτ στον Χάρρυ Αίηντζελ και πίσω. Έτσι, η ταινία, όπως και συνολικά ο κινηματογράφος της εικόνας, τοποθετείται στο εσωτερικό της μυθολογίας της Αμερικής η οποία αναδεικνύεται σε παγκόσμια μυθολογία.

Το φιλμ κερδίζει πολύ από τη γοητεία των νέων τότε Μίκυ Ρουρκ και Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Γενικά ο κινηματογράφος της εικόνας πραγματεύεται το θέμα της ομορφιάς με αυτόνομο τρόπο, εξ ου και ο ναρκισσισμός και το στοιχείο της πόζας. Όπως γνωρίζουμε από τον φρόυντ, ο ναρκισσισμός είναι ένα πάθος του Εγώ. Κατά μια έννοια λοιπόν αυτός είναι ένας πολύ νεανικός κινηματογράφος. Το σάουντρακ της ταινίας, από τον Τρέβορ Τζόουνς, είναι επίσης αξιομνημόνευτο.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.