Aνάλυση - A Ghost Story: τι είναι μια οπτική ιδέα

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, το "A ghost story" του Ντέιβιντ Λόουερι. 

ΣΧΕΤΙΚΑΑνάλυση - Vertigo: το σύμβολο της σπείρας

Ένα καίριο γνώρισμα του κινηματογράφου είναι η αποφασιστικότητα. Το να ακολουθεί κανείς συνταγές δεν προσθέτει στην ανάπτυξη της κινηματογραφικής τέχνης. Ήδη, από την εποχή των πρωτοπόρων του σινεμά, η αποφασιστικότητα είναι ένα κυρίαρχο γνώρισμα του τυχοδιωκτισμού, που συνοδεύει την παραγωγή ταινιών. Αλλά και οι κινηματογραφικές πρωτοπορίες δεν βασίσθηκαν λιγότερο στην αποφασιστικότητα προκειμένου να θεμελιώσουν την αισθητική φιλοσοφία και τη γλώσσα της έκφρασής τους. Στην εποχή μας, η εκρηκτική αύξηση του βιομηχανικού-τεχνικού χαρακτήρα του κινηματογράφου (ειδικά εφέ) μειώνει την πρωτογενή κινηματογραφική αποφασιστικότητα και την αντικαθιστά με την οικονομική αντίστοιχη. Ίσως τα βίντεο-κλιπ να είναι η μόνη δυναμική έκφραση που αντιστέκεται ακόμη.

Η ταινία A Ghost Story (2017) του David Lowery ενέχει μεγάλο μέρος αποφασιστικότητας και είναι αυτό που την πλησιάζει να είναι αριστούργημα, αν δεν είναι ήδη. Η ιστορία του φιλμ αφηγείται έναν άτυχο έρωτα, που σημαδεύεται από τον πρώιμο θάνατο του άνδρα. Σε μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης, ο Ορφέας-φάντασμα θα σπαταλήσει την υπερφυσική παρουσία του στην επιθυμία για την αγαπημένη του.

Αυτό που χαρακτηρίζει την τόλμη του φιλμ δεν είναι τόσο η θεματογραφία όσο η αισθητική της και οι οπτικές ιδέες που το στοιχειοθετούν (για τον Αριστοτέλη, εξ άλλου, η όραση είναι η καθαρότερη και θεωρητικότερη των αισθήσεων). Αυτές οι τελευταίες είναι δυο: το ταμπλό και οι πτυχώσεις. Το ταμπλό υπήρξε το βασικό στοιχείο της κινηματογραφικής προβολής, πριν από τη συγκρότηση της αυτούσιας κινηματογραφικής γλώσσας (Γκρίφιθ, Αϊζενστάιν, Ροσελίνι). Το ταμπλό είναι το βασικό όργανο της έκφρασης στους Λυμιέρ και Μελιές. Η ανακάλυψη του γκρο-πλαν και, αργότερα, του παράλληλου μοντάζ από τον Γκρίφιθ ξεπέρασε τους αισθητικούς τροπισμούς του ταμπλό. Η επιλογή του από τον Lowery για τη συγκεκριμένη ταινία δηλώνει μια τάση αρχαϊσμού, που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος της σύγχρονης τέχνης.

Οι πτυχώσεις, η δεύτερη οπτική ιδέα, σχηματίζονται άφθονες στο λευκό σεντόνι που καλύπτει το φάντασμα, δημιουργώντας μια αίσθηση αυστηρότητας και ιερατικότητας η οποία προστίθεται στην ανοικειότητα της υπερφυσικής παρουσίας του. Καθώς το πρόσωπο του χαμένου εραστή δεν φανερώνεται, οι σκοτεινές λωρίδες που σχηματίζονται από τις πολλαπλές πτυχώσεις, πάνω στο λευκό, αντιπροσωπεύουν τη συνείδηση του βασανισμένου ήρωα, που χάνει την αγάπη του. Είναι αξιοθαύμαστο πως οι συγκεκριμένοι οπτικοί τρόποι καταλήγουν να αντιπροσωπεύουν μια σειρά από αισθήματα και νοητικές καταστάσεις.

Είναι γνωστό ότι ο Αμερικάνικος κινηματογράφος δεν αγαπά τον ελεγειακό τόνο. Η ταινία του Lowery μάχεται αυτή την αποστροφή. Το εύρημα του κρυμμένου μηνύματος θυμίζει το In the Mood for Love (2000) του Wong Kar-wai. Το φάντασμα, χωρίς υλικότητα, μπορεί να διατρέχει τον χρόνο και τη μνήμη των πραγμάτων (το σπίτι του ζευγαριού), δεν μπορεί ωστόσο να κάνει τίποτε απέναντι στη λησμονιά των ζωντανών. Το φιλμ, εκτός από ελεγεία, είναι και ένας ύμνος στο αίσθημα της αγάπης.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.