Τα πάντα για το υπερσύγχρονο Εργαστήριο Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών

H Ταινιοθήκη της Ελλάδος εγκαινίασε το νέο υπερσύγχρονο Εργαστήριο Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών στις εγκαταστάσεις της (Ιερά Οδός, 48, μετρό Κεραμεικός).

ΣΧΕΤΙΚΑ"Θησαυροί Ταινιοθηκών": Μια επιλογή αποκατεστημένων ταινιών στην Ταινιοθήκη

Η Ηλέκτρα Βενάκη, Συντονίστρια Εργαστηρίου Ψηφιακής Αποκατάστασης, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, τόνισε πως αυτό το έργο δεν ξεκίνησε τυχαία: Πρόκειται για μια πορεία η οποία έγινε σταθερή σε ετήσια βάση με αποκαταστάσεις υψηλού επιπέδου σε συνεργασία με το διεθνούς φήμης εργαστήριο L’Immagine Ritrovata, στην Μπολόνια της Ιταλίας καθώς και  με το ελληνικό εργαστήριο ΑΝΜΑΡ ΦΙΛΜΣ. Τα αποτελέσματα αυτών των συνεργασιών αποτυπώθηκαν στις αποκαταστάσεις οι οποίες επίσης υποστηρίχθηκαν και το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα A Season of Classic Films. «Χωρίς αυτούς τους δύο συνοδοιπόρους δεν θα μπορούσαμε να έχουμε την σταθερή παρουσία των τελευταίων χρόνων στις αποκαταστάσεις».

«Το Εργαστήριο της Ταινιοθήκης της Ελλάδος», εξήγησε, «έχει ως στόχο να μπορεί μετά το πέρας του προγράμματος που χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης κα Ανθεκτικότητας, να αναπτύξει ένα επιχειρηματικό μοντέλο που θα του επιτρέψει να καλύπτει την ψηφιοποίηση και αποκατάσταση υψηλών απαιτήσεων, απρόσκοπτα, να μπορέσει να καταστήσει το εργαστήριο βιώσιμο υιοθετώντας και προσαρμόζοντας στην ελληνική πραγματικότητα κάποιο από τα έγκυρα μοντέλα που λειτουργούν επιτυχώς στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν μία συστηματική πολιτική αρχείου και συγχρόνως, να εκπληρώσει την ευρωπαϊκή υποχρέωση της χώρας για αποκατάσταση, ψηφιοποίηση και διάδοση της κινηματογραφικής κληρονομιάς.

Διότι όπως όλοι γνωρίζουμε λίγο ως πολύ ένα πρόβλημα αρκετά σοβαρό στην Ελλάδα είναι να χρηματοδοτούνται υποδομές, αλλά να μην υπάρχει πρόβλεψη για την βιωσιμότητά του κάθε έργου. Νιώθουμε ότι η συνεργασία μας με το ΕΚΚΟΜΕΔ και  το μνημόνιο συνεργασίας που θα υπογραφεί σύντομα μας δίνει τη δυνατότητα να σκεφτούμε στρατηγικά για το μέλλον».

Το Εργαστήριο της ΤτΕ έχει ήδη παρουσιάσει μια σειρά από εξαιρετικές αποκαταστάσεις ελληνικών ταινιών σε συνεργασία με το διεθνούς φήμης εργαστήριο  L’Immagine Ritrovata στην Μπολόνια, και έχει συμβάλει στην παρουσίαση άγνωστων ελληνικών αριστουργημάτων στο διεθνές κοινό.

Στις πρόσφατες ψηφιακές αποκαταστάσεις του Εργαστηρίου, όσο ήταν ακόμα υπό δημιουργία, συγκαταλέγονται πολλές και σημαντικές ταινίες: Οι Απάχηδες των Αθηνών (Δ.Γαζιάδης, 1930), Ψαράδες και ψαρέματα (Λ.Λοϊσιος, 1961), Πρόσωπο με πρόσωπο (Ρ.Μανθούλης, 1966), και οι τρεις ταινίες μικρού μήκους της Φρίντας Λιάππα Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις (1977), Απεταξάμην (1980) και Μετά 40 μέρες (1972).

Το Χάππυ Νταίη (1976) του Παντελή Βούλγαρη, υπήρξε το πρώτο επίτευγμα του νεοσύστατου Εργαστηρίου Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και πρώτο έγχρωμο φιλμ που αποκαθίσταται από την ΤΤΕ. Μάλιστα παρουσιάστηκε, για πρώτη φορά, στην αποκατεστημένη κόπια της ταινίας σε 35mm.

Αυτή την περίοδο η ομάδα του νέου εργαστηρίου ετοιμάζει την δεύτερη αποκατάσταση της: την ταινία ορόσημο του ελληνικού κινηματογράφου Πικρό ψωμί (1951) σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου.

Η Άννα Ροδίτη (Ι.Φιλίππου, Μ.Γαζιάδης, 1948) είναι ένα από τα επόμενα σχέδια προς αποκατάσταση. ‘Εχοντας συμμετάσχει για πρώτη φορά στην Αγορά του Φεστιβάλ Λιμιέρ, η Ταινιοθήκη διεκδικεί δυναμικά μία ευκαιρία να «ξαναζωντανέψει» την ταινία, βγάζοντάς την από το χρονοντούλαπο της ιστορίας, όπως και πολλές άλλες ταινίες ορόσημα του ελληνικού κινηματογράφου...

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Συμβουλευτική και Εκπαίδευση

Για τον σχεδιασμό του νέου Εργαστηρίου Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών,  από την διαμόρφωση των εγκαταστάσεων και την επιλογή του εξοπλισμού ως την εκπαίδευση και τη ροή εργασιών, σημαντικός συνεργάτης και σύμβουλος αποτέλεσε το κορυφαίο στη φήμη και στο ευρύ φάσμα αποκαταστάσεων από όλο τον κόσμο που φέρνει σε πέρας, Εργαστήριο L’Immagine Ritrovata της Ταινιοθήκης της Μπολόνια.

Στο πλαίσιο του έργου οι τεχνικοί του εργαστηρίου βρέθηκαν στην Μπολόνια για δύο εντατικά εκπαιδευτικά ταξίδια, ένα για τη φυσική αποκατάσταση τον Μάιο 2024 και ένα για την ψηφιακή αποκατάσταση τον Σεπτέμβριο 2024, κατά τα οποία συμμετείχαν ενεργά στην αποκατάσταση της ταινίας Χάππυ νταίη του Παντελή Βούλγαρη, η οποία παρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο 2024, αποκατεστημένη σε 4Κ, από την Ταινιοθήκη, στο πλαίσιο του 13ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας και του προγράμματος “A Season of Classic Films”.

Καθώς το φυσικό φιλμ έχει αποδεδειγμένα μεγαλύτερη αντοχή στον χρόνο σε σχέση με τα ψηφιακά αρχεία, ο στόχος της Ταινιοθήκης ως αρχείο, είναι να διασφαλίσει το έργο της αποκατάστασης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για τους μελλοντικούς ερευνητές και θεατές. Έτσι, τον Φεβρουάριο 2025 η ομάδα ταξίδεψε στο Ρότερνταμ στο εργαστήριο Haghefilm Digitaal, μέλος του δικτύου της Immagine Ritrovata, για να εξοικειωθεί με το τύπωμα του 35mm φιλμ, με αφορμή την παραγωγή της νέας αποκατεστημένης πλέον κόπιας, της ταινίας Χάππυ νταίη.

Παράλληλα, από τον Ιανουάριο έως και τον Μάρτιο του 2025 πραγματοποιήθηκαν τρία εκτενή εκπαιδευτικά σεμινάρια στην Αθήνα από μέλη της L’IR στην ομάδα του εργαστηρίου, με στόχο την τελειοποίηση της ροής εργασιών κατά την αποκατάσταση της δεύτερης ταινίας στο πλαίσιο του έργου, το Πικρό Ψωμί  (1951),  στους χώρους της ΤΤΕ πλέον, με χρήση του καινούργιου της εξοπλισμού.

Εγκαταστάσεις και Εξοπλισμός

Το Εργαστήριο Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών της Ταινιοθήκης της Ελλάδος βρίσκεται στο κτίριο «Λαΐς» στον Κεραμεικό, σε νέους ειδικά διαμορφωμένους χώρους, ενώ μέρος των εγκαταστάσεων βρίσκεται μαζί με το αρχείο της ΤΤΕ στο Αποθετήριο της Αγίας Παρασκευής.

Για τη δημιουργία του νέου εργαστηρίου, οι εργασίες ξεκίνησαν στο Αποθετήριο με την ανανέωση των συστημάτων κλιματισμού και την ανακαίνιση των εγκαταστάσεων με στόχο τη βελτιστοποίηση του περιβάλλοντος διατήρησης και συντήρησης των φιλμικών υλικών. Στη Λαΐδα, αξιοποιήθηκαν πρότεροι αποθηκευτικοί και βοηθητικοί χώροι, οι οποίοι μετατράπηκαν σε χώρους εργασίας για τους χειριστές και τα μηχανήματα ψηφιοποίησης  με ειδικά διαμορφωμένα τμήματα για την επεξεργασία εικόνας σε στουντιακές συνθήκες.

Στο πλαίσιο του έργου «SUB.4.7 - Εργαστήριο Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών της Ταινιοθήκης της Ελλάδος» (Κωδικός MIS: 5168500) η Ταινιοθήκη έχει προμηθευτεί εξειδικευμένο και υπερσύγχρονο εξοπλισμό για τον έλεγχο και την επισκευή του φιλμ, την σάρωση, την ψηφιακή αποκατάσταση, την χρωματική διόρθωση και τον συγχρονισμό εικόνας και ήχου για την παραγωγή ψηφιακών αρχείων προβολής.

Συγκεκριμένα, προστέθηκε νέα ηλεκτρική και χειροκίνητη αρουλέζα (KEM) στη συλλογή της ΤΤΕ για τον έλεγχο και την φυσική επισκευή του φιλμ, και έγινε προμήθεια και εγκατάσταση καθαριστικού μηχανήματος, δηλαδή «πλυντηρίου φιλμ» (KODAK) και σκάνερ ελέγχου υλικών (CINTEL by Blackmagic).

Για τη σάρωση των 35mm και 16mm φιλμ, επιλέχθηκαν το Scan Station της Lasergraphics και, ο ηγέτης της αγοράς στον τομέα της ψηφιοποίησης ταινιών παγκοσμίως, το Director επίσης από την εταιρεία Lasergraphics. Αν και κάθε ένα έχει διαφορετικό τρόπο καταγραφής της εικόνας, το πρώτο σε ροή και το δεύτερο ανά καρέ, και τα δύο σκάνερ έχουν δυνατότητα εγγραφής ανάλυσης 6.5K, με υψηλή ποιότητα επεξεργάσιμης εικόνας, ανάγνωση οπτικού ήχου, σταθερότητα κάδρου, και δικλείδες ασφαλείας και προστασίας για  τα εύθραυστα από το χρόνο φιλμικά υλικά.

Για την ψηφιακή αποκατάσταση, εγκαταστάθηκε σταθμός εργασίας με εξειδικευμένο λογισμικό (DIAMANT). Με αυτό γίνεται επεξεργασία του ψηφιοποιημένου φιλμ, δηλαδή αφαίρεση των ατελειών της εικόνας που δημιουργήθηκαν από τη φθορά του χρόνου, όπως γρατζουνιές, σκισίματα, σκόνη και λεκέδες.

Η χρωματική διόρθωση πραγματοποιείται σε δεύτερο σταθμό εργασίας με αντίστοιχο πρόγραμμα επεξεργασίας (DaVinci Resolve by Blackmagic), ενώ ο συγχρονισμός εικόνας και ήχου που ακολουθεί καθώς και η έκδοση τελικού DCP γίνεται στον ίδιο χώρο μέσω διαφορετικού προγράμματος (CORTEX).

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως για την επεξεργασία των δεδομένων στο εσωτερικό δίκτυο των σκάνερ, των σταθμών εργασίας και της καμπίνας προβολής, εγκαταστάθηκαν δύο μονάδες αποθήκευσης (NAS Server) ενώ για την αποθήκευση του όγκου των ψηφιοποιημένων ταινιών επιλέχθηκαν τα LTO8.

Προσεχείς Αποκαταστάσεις και Μελλοντικές Συνεργασίες

Αυτή την περίοδο η ομάδα του νέου εργαστηρίου ψηφιακής αποκατάστασης της ΤΤΕ ετοιμάζει την δεύτερη ταινία της, το Πικρό ψωμί σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου και σενάριο Ίντας Χριστινάκη. Η ασπρόμαυρη ταινία του 1951, που θεωρείται ορόσημο για τον ελληνικό κινηματογράφο ως η πρώτη νεορεαλιστική  παραγωγή, αποτυπώνει την σκληρή μεταπολεμική καθημερινότητα μιας οικογένειας στις φτωχογειτονιές της Αθήνας ενώ εγκαθιδρύει την Ελένη Ζαφειρίου -στην πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση- ως τη «μητέρα» του ελληνικού σινεμά. Η ψηφιακά αποκατεστημένη σε 4Κ εκδοχή της ταινίας θα παρουσιαστεί τον Δεκέμβριο του 2025.

Το εργαστήριο έχει ήδη συμμετάσχει σε διάφορα φόρα film markets, συνέδρια και φεστιβάλ παρουσιάζοντας τις έως τώρα ψηφιοποιήσεις της Ταινιοθήκης και τις δυνατότητες που παρέχει στην ελληνική και ευρωπαϊκή αγορά το νέο της εργαστήριο για υψηλού επιπέδου αποκαταστάσεις.

Τέλος, ολοκληρώνεται το μνημόνιο συνεργασίας ΤΤΕ-ΕΚΚΟΜΕΔ, το οποίο θα δώσει νέα πνοή στον εκσυγχρονισμό και την προσβασιμοποίηση της ελληνικής κινηματογραφικής κληρονομιάς. Φωτό: Βαγγέλης Πατσιαλός.