Ανάλυση - Η «Έκλειψη»: η ζωή και το χρηματιστήριο

Στο MOVE IT εξετάζουμε ταινίες του πρόσφατου (ή όχι και τόσο) παρελθόντος, υπό ένα διαφορετικό οπτικό πρίσμα και αποκρυπτογραφούμε την εικονολογία του φιλμ.  Ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Αραμπατζής, περνάει από το μικροσκόπιό του αυτή την φορά, την "Έκλειψη" του Μικελάντζελο Αντονιόνι

ΣΧΕΤΙΚΑAνάλυση - «Ο Άρχων του κακού»: ο αντιφρονών σκηνοθέτης στα σύνορα

Η «Έκλειψη» δεν είναι, ίσως, η πιο αριστουργηματική ταινία του Μικελάντζελο Αντονιόνι («Η Νύχτα» έχει περισσότερες πιθανότητες να θεωρηθεί το κορυφαίο έργο του). Όμως, και υπό αυτή την προοπτική, η «Έκλειψη» είναι από τις πλέον αντιπροσωπευτικές της «φιλοσοφίας του Αντονιόνι». Με τον όρο «φιλοσοφία» θα πρέπει να εννοήσουμε τη συνεκτική αντίληψη για τον κόσμο, που χαρακτηρίζει και θεμελιώνει το συνολικό έργο ενός πραγματικού κινηματογραφικού δημιουργού.

Το θέμα της ταινίας είναι το πέρασμα της νέας Βιττόρια (την υποδύεται η Μόνικα Βίττι) από αντικείμενο του έρωτα ενός διανοούμενου (Φρανσίσκο Ραμπάλ) στον έρωτά της για έναν νεαρό χρηματιστή (Αλαίν Ντελόν). Η στοιχειώδης αυτή πλοκή εμπλουτίζεται, όχι με αισθηματικές περιπέτειες αλλά με όψεις της φιλοσοφίας του Αντονιόνι για τη μοντέρνα ζωή. Αυτή η τελευταία αποτελεί, άλλωστε, μόνιμο θέμα ανησυχίας για την ηθική ευαισθησία του Ιταλού σκηνοθέτη.

Η ταινία κοσμείται με δυο αριστουργηματικές σκηνές. Στην πρώτη, η Βιττόρια πάει να βρει τη μητέρα της στο χρηματιστήριο, εκεί όπου αυτή, χήρα συνταξιούχος, συνηθίζει να παίζει με το όνειρο του ξαφνικού πλουτισμού. Η απογοήτευση της μητέρας όταν χάσει ένα μεγάλο ποσό συναντά, στο πρώτο μισό της ταινίας, την απογοήτευση του πρώην εραστή της Βιττόρια από την απώλεια της αγαπημένης του. Και οι δυο, η μητέρα και ο πρώην εραστής, είναι απομεινάρια της παλιάς Ιταλίας λόγω της περασμένης ηλικίας της και του ξεπερασμένου ρομαντισμού του. Την ίδια εποχή, η Βιττόρια εμπλέκεται αισθηματικά με τον νεαρό χρηματιστή της μητέρας της ο οποίος αντιπροσωπεύει τη νέα Ιταλία (α-ηθική, αν όχι ανήθικη, κυνική, ωφελιμιστική, εγωιστική, συχνά αδίστακτη). Ο αναπάντεχος τρόπος με τον οποίο ο χρηματιστής θα χάσει το ωραίο σπορ αυτοκίνητό του από έναν αυτοκαταστροφικό μεθυσμένο καταδεικνύει τα όρια του εν λόγω ωφελιμιστικού εγωισμού.

Η δεύτερη σκηνή της ταινίας, η τελευταία της, είναι από τις κορυφαίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Πρόκειται για μια σειρά από λήψεις της γειτονιάς της Βιττόρια, μιας μοντέρνας συνοικίας, την οποία έχουμε δει σε διάφορες στιγμές της ταινίας. Η γειτονιά είναι στην ουσία άδεια και μόνο κάποιος περαστικός περνάει πότε πότε. Η απουσία αυτή ανθρώπων κάνει αντίθεση με το ανθρώπινο μελίσσι που παρουσιάσθηκε προηγουμένως στο χρηματιστήριο. Η μόνη ουσιαστική κίνηση που παρατηρείται είναι η σπατάλη - ένας σωλήνας νερού που ρέει χωρίς λόγο σε ένα οικόπεδο - κι αυτό ίσως επειδή συνδέεται με το πάθος του κέρδους που προαναφέρθηκε στην ταινία.

Οι αρχικές απογοητεύσεις των ηρώων της ταινίας – γιατί και η Βιττόρια μοιάζει κενή στο τέλος - δεν αντικαθίστανται από κάποια πληρότητα αλλά οδηγούν στο κενό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μικελάντζελο Αντονιόνι εκτιμά αισθητικά, στον υπέρτατο βαθμό, το μοντερνιστικό κενό. Ταυτόχρονα, δεν αγνοεί διόλου την αμφιλεγόμενη ηθικά καταγωγή του. Η αμφισημία αυτή βρίσκεται στο κέντρο των συγκρούσεων που αναπαρίστανται στις ταινίες του.

Ένα ερώτημα είναι, πού έχουν πάει όλοι αυτοί οι άνθρωποι οι οποίοι, εγκαταλείποντας τη σκηνή, γεννούν το αντονιονικό κενό. Στο ερώτημα αυτό απαντά το μπαρόκ ύφος ενός άλλου μεγάλου Ιταλού σκηνοθέτη, του Φεντερίκο Φελίνι.

Γιώργος Αραμπατζής

Ο Γιώργος Αραμπατζής είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για τον κινηματογράφο.